Al ruim een jaar lang is niet alleen Nederland maar de hele wereld in de greep van het uit China overgewaaide coronavirus. Vorig jaar was het precies 100 jaar geleden dat er een einde kwam aan de Spaanse griep van 1918-1920. Op de vraag wat de grootste ramp van de twintigste eeuw was, antwoordt vrijwel niemand de Spaanse Griep en men reageert verbaasd als men de getallen hoort die hiermee samenhangen, over het aantal slachtoffers bijvoorbeeld (schatting: 20 tot 100 miljoen!) In vroeger eeuwen waren er veel heftige pandemieën. Deel 1 (over de Spaanse griep) en deel 2 (over de pest) van ‘Pandemieën door de eeuwen heen’ kunt u teruglezen in de vorige edities (22e en 23e) van de Dorpskrant.
Deze uitgave gaat over de cholera epidemie van de 19e eeuw.
Cholera in de 19e eeuw
Omstreeks 1830 heerste in India een ernstige cholera waar velen aan stierven, de Cholera Asiatica. Twee jaar later heerste de ziekte ook in Europa en breidde zich als een lopend vuurtje uit. Men kreeg symptomen, die leken op cholera, zoals plotseling overgeven en waterdunne diarree. Ruim 34 jaar, van 1832 tot 1866, heerste er cholera op het platteland en in de steden van de provincie Utrecht.
(Jaarboek Oud-Utrecht)
De overheid probeerde aangetaste gebieden te isoleren, bijvoorbeeld door te verbieden dat de postkoets er stopte. Ook de kermis werd niet gehouden in verband met de uitspattingen die dan gewoonlijk plaatsvonden. Op het platteland werden drinkbakken voor het vee gebruikt als verplaatsbare badkuipen, zodat patiënten zich met warm water konden wassen. De gemeenten moesten erop toezien dat er voldoende genees- en reinigingsmiddelen aanwezig waren en in grotere plaatsen werden ruimtes ingericht als cholerahospitaal.
maar vooral arts tijdens de cholera-epidemie van 1832
Buiten de steden trof men nauwelijks dokters aan. Daar waren de zieken overgeleverd aan de barbier en in veel dorpen ontbrak zelfs zo’n deskundige. Dan dokterde men zelf of vertrouwde men op een kwakzalver of kruidenvrouwtje in de buurt. Tot de medische maatregelen behoorde ook het gebod om aan de gevel van huizen waar cholera heerste een bordje te bevestigen met het opschrift BESMETTING. De winkels deden dit natuurlijk heel onopvallend, want anders verloren ze al hun klanten.
In Woerden werd het Hervormde weeshuis in de Havenstraat geschikt gemaakt als cholerahospitaal. Van 1832 tot 1866 waren er in Woerden en omgeving zes cholera perioden met alleen al in Woerden zo’n 300 slachtoffers. Het ‘Jaarboek van CBG
(Stichting Centraal Bureau voor Genealogie)’ van het jaar 1859 bevat 33 namen van choleraslachtoffers uit Harmelen.
Medische wetenschap
Pas na 1850 werd ontdekt dat ziekten veroorzaakt konden worden door microscopisch kleine organismen, maar men wist bijvoorbeeld nog niet waar de bacteriën vandaan kwamen die cholera veroorzaken. Men kan cholera oplopen door verontreinigd water, melk of voedsel te nuttigen. Zolang meer dan de helft van de inkomens in die tijd moest worden besteed aan primaire levensbehoeften, was er geen ruimte voor investeringen in hygiëne.
Pas in het begin van de twintigste eeuw kwam men tot het inzicht dat een goede hygiëne belangrijk is om ziekten als cholera te voorkomen. Het duurde tot na de Tweede Wereldoorlog voordat een meer effectieve geneeswijze was ontwikkeld.
De overheid heeft haar greep op de gezondheidszorg uitgebreid, maar in de strijd tegen pandemieën kwam maar weinig verandering. Aan de sociaal-maatschappelijke gevolgen van epidemieën werd geen of weinig aandacht besteed….
Huidige situatie
Als gevolg van de huidige corona pandemie zal in Nederland een adviescommissie van wetenschappers onderzoeken hoe men zich beter kan wapenen tegen toekomstige uitbraken van infectieziekten. We moeten ons voorbereiden op een nieuwe infectiecrisis in de toekomst, want die ligt op de loer. Een belangrijke vraag voor de adviescommissie is hoe nadelige maatschappelijke effecten van een uitbraak in het vervolg beperkt kunnen worden.
Nederland zucht nu onverwacht onder een wereld pandemie. Is dit rond juli 2021 afgelopen? Mogen we pas naar de kroeg en de kerk als iedereen is ingeënt? Of komt er al eerder vrijheid? Als de pandemie voorbij is, zouden we dit moeten vieren!
Pier Sinia
