In vroegere tijden werd elke plaats en streek dikwijls geplaagd door ziekten als cholera, tyfus, influenza, etc., als gevolg van slechte hygiëne en gebrekkige medische voorzieningen, ook Harmelen en omstreken. Er waren geen medische voorzieningen en beschermingsmiddelen voorhanden. Het gebrek aan hygiëne (bijvoorbeeld geen waterleiding) heeft gigantisch bijgedragen aan epidemieën van besmettelijke ziekten. De vorige Dorpskrant gaf een beeld van de verschrikkingen van de Spaanse griep van 100 jaar geleden. Welke epidemieën zijn er eerder door de eeuwen heen geweest?
De Pest of de Zwarte Dood
In onze streken waren er zware pest pandemieën tijdens de Romeinse tijd vanaf de 2e eeuw. Een mysterieuze ziekte bracht in die tijd grote schade aan aan het Romeinse leger en luidde het einde in van de Romeinse Gouden Eeuw. In de Lage Landen was de situatie toen dermate ernstig dat volgens de huidige maatstaven code rood zou zijn gegeven gedurende langere tijd, ook in onze regio. Het Romeinse schip De Meern 1 in museum Castellum Hoge Woerd is rond het jaar 190 vergaan. Het is een raadsel waarom een groot deel van de scheepsinventaris en persoonlijke eigendommen van de schipper is achter gebleven en pas in de 21e eeuw is terug gevonden! Het vermoeden bestaat dat men niet in staat was deze spullen mee te nemen of op te halen als gevolg van een toen heersende zware pest epidemie.
• In de 3e tot 5e eeuw werd de neergang van het West-Romeinse rijk mede veroorzaakt door pandemieën, die talloze slachtoffers maakten. Pandemieën troffen het leger dubbel omdat soldaten aan de ziekte stierven en het tegelijk lastiger was rekruten te vinden. Dit kwam omdat er meer zonen waren die op het land hun overleden vader moesten opvolgen en niet in dienst wilden. Het effect van een pandemie was per regio verschillend en in zwaar getroffen gebieden is misschien 15 tot 25 procent van de inwoners om het leven gekomen. Dit komt in de buurt van schattingen voor de Zwarte Dood die in de veertiende eeuw Europa teisterde.
• De Zwarte Dood was een wijdverspreide en uitzonderlijk dodelijke epidemie en werd veroorzaakt door de pestbacterie. Die bacterie was afkomstig van vlooien die op de zwarte rat parasiteerden. Dat deze bacterie de oorzaak was werd pas honderden jaren later ontdekt. De verschijnselen van de pest waren grote builen, waaruit bloed en pus kwam en later zwarte vlekken op de huid door inwendige bloedingen. De pest kostte wereldwijd tussen de 75 en 200 miljoen mensen het leven. De ziekte was in 1347 in Europa neergestreken uit Azië en bleef eeuwenlang rondwaren van de 14e tot de 17e eeuw (1347-1670), onderweg van streek naar streek en van epidemie tot epidemie. Tussen 1347-1351 is in Europa naar schatting 30-60% van de bevolking bezweken aan de Zwarte Dood.
• Ook in de stad en provincie Utrecht heerste de ziekte bij tijd en wijle epidemisch, evenals in kleinere dorpen. Tussen 1530 en 1664 was er elf keer een pestepidemie in Harmelen. De jaren 1634 tot 1638 waren rampjaren in Woerden en Utrecht. In 1636 stierven de Woerdense burgemeester Pieter Jansz Bijeman en zijn vrouw aan de pest, evenals de befaamde smid van de smederij aan de Haverstraat te Woerden, waar later restaurant De Smidse werd gevestigd. Deze keten des doods bleef tot circa 1670 voortbestaan.
• In de koloniale periode werden virussen door ontdekkingsreizigers en handel over de wereld verspreid. Gedurende zo’n 500 jaar was pest de voornaamste doodsoorzaak onder inheemse stammen. In Latijns-Amerika is volgens schattingen zelfs 90% van de oorspronkelijke bevolking overleden aan ziekten als tyfus, griep, mazelen en pokken, die door kolonisten werden verspreid. In de volgende uitgave leest u meer over cholera.
U kunt deel 1 van dit artikel teruglezen in de vorige editie (22e) van de Dorpskrant
